OD ŁAŃCUCHA WŁADZY PO MALARSTWO „WSPOMAGANE” FOTOGRAFIĄ I WĄTKI NARODOWE, cz. 1

Każdy koniec to POCZĄTEK czegoś nowego. Nie zawsze lepszego, ale dającego nadzieję. Koniec roku to początek Torunia – grudniowe urodziny miasta (28 XII), już 780-te. 

Koniec grudnia to także rocznica ważna dla mojej dzielnicy – Podgórza. 29 grudnia 1924 roku  Podgórzowi przywrócono prawa miejskie (utracone w 1833 roku).

Tym „końcom” dedykuję początek bloga o Toruniu, który nazwałam TORUNIARNIA. TORUNIARNIA i TORUNIARKA – jak firma i jej przedstawicielka. Tak właśnie ma być. Toruń to moja „firma”, na rzecz której pracuję od lat. Ten drugi neologizm – co do genezy analogicznie jak szafiarka.

 

Na urodziny – już 780-te – mojego miasta urodzinowe zapiski. Skoro wielka rocznica, temat musi być odpowiednio mocny. Niech więc punktem wyjścia będzie zabytek sztuki złotniczej (mojej do niedawna zawodowej domeny), związany z miejską władzą. To łańcuch burmistrza Torunia ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu. Nie tyle jednak władza jest tu ważna (z zasady nie ma dla niej miejsca na blogu!), ale zabytek sztuki użytkowej, którego analiza stanowi punkt wyjścia do podróży w czasie. (Niestety bez ilustracji; zdjęcia = Muzeum Okręgowe). 

To peregrynacja w (bardzo) różnych kierunkach, jak dawne obyczaje torunian i ich zapotrzebowanie na sztukę, relacje między malarstwem i fotografią, działalność toruńskich mistrzów fotografii, stosowane przez nich techniki. Jeden przedmiot opowiada różne historie: Torunia i torunian, kultury i sztuki – o ile umiemy patrzeć i je odczytać. 

Zacznijmy od historii najnowszej ­– łańcuch do toruńskiego Muzeum Okręgowego przekazał w 1974 roku Tadeusz Konarski, ówczesny przewodniczący prezydium MRN (tj. Miejskiej Rady Narodowej, o ile ktoś nie pamięta...). W okresie II wojny światowej to insygnium służyło władzom okupacyjnym. Niemiecki nadburmistrz Franz Jacob akt nominacji na to stanowisko Torunia otrzymał 20 czerwca 1940 roku, wraz z łańcuchem. Jest nawet zdjęcie Jacoba z łańcuchem na szyi (maj 1942 r.), przed Ratuszem, w otoczeniu hitlerowskich notabli (zbiory Muzeum Okręgowego).  

Wróćmy do prapoczątku i samego przedmiotu. Historycznie – łańcuch był stosunkowo rzadko używaną oznaką władzy miejskiej, w przeciwieństwie do najbardziej rozpowszechnionej laski. Egzemplarz toruński został wykonany w 1844 roku, przez nieznanego z imienia K. Fischera, zapewne na miejscu, z brązu, srebra i emalii. Jest częściowo złocony. Być może udział w powstaniu ozdoby miał Johann Georg Hossauer (1794-1874), wykształcony w Paryżu, a czynny w Berlinie – jeden z bardziej znanych i cenionych niemieckich złotników i jubilerów.  

Łańcuch ma owalne ogniwa łączone kółkami oraz dwa medaliony, jeden nad drugim, m.in. z herbem miasta. 

Urodzinowa dygresja – anioł z herbu Torunia ma w ręku klucz. Zdetronizował więc najstarszy wizerunek z kluczem, jak do tej pory tak sądzono, czyli żeliwny herb z anielską postacią z kluczem w prawej dłoni z 1860 roku, autorstwa miejscowego rzeźbiarza Piotra Rosenfelda, nad bramą południowej elewacji Ratusza. Rzeźbę odlano w miejscowej Fabryce Maszyn Rolniczych i Odlewni Eduarda Drewitza (zał. 1842).

 Herb nad południową bramą Ratusza.

Fot. Andrzej R. Skowroński

I znów dygresja – Karola Ciesielska pisze, że tenże (jeden) herb zawieszony został w sierpniu 1860 roku, ale dziś mamy dwa niemal identyczne żeliwne okazy. Kilka lat temu jeden z dwóch żeliwnych herbów Torunia z aniołem powędrował z zewnętrznej elewacji północnej na wschodnią ścianę od strony dziedzińca. 
I jeszcze jedna info o herbach na elewacji Ratusza - tym razem czterech, na ryzalicie zachodnim. Notatka w „Gazecie Toruńskiej” z października 1869 roku podaje, że na odnowionym szczycie Ratusza (co dotyczy zapewne zbudowanego wówczas tegoż neogotyckiego ryzalitu) zawieszono 4 herby: dwa toruńskie oraz herb prowincji pruskiej i herb państwa pruskiego. Zniknęły one zapewne po 1920 roku, łącznie z tymi "ponad-pruskimi", tj. herbami Starego Miasta i Nowego Miasta.

Wróćmy do historii łańcucha. Toruńskie insygnium władzy miejskiej od 1854 roku, za zgodą króla Fryderyka Wilhelma IV Pruskiego, nosił burmistrz Theodor Edward Körner (1810-1891). W 1879 roku otrzymał on łańcuch na własność wraz z godnością honorowego obywatela Torunia. 

(CDN.)