OD ŁAŃCUCHA WŁADZY PO MALARSTWO „WSPOMAGANE” FOTOGRAFIĄ I WĄTKI NARODOWE, cz. 3 (ostatnia)

Na zakończenie wątku toruńskie wnioski wywiedzione od łańcucha burmistrza – czy portret Georga Kerstena jest nierozpoznanym do tej pory toruńskim przykładem takiego właśnie dzieła malarskiego „wspomaganego” fotografią? Gdyby potwierdziły to szczegółowe badania, byłaby to ważna i istotna informacja dla historii toruńskich sztuk: malarstwa i fotografii oraz ich wzajemnych relacji. Takie prace malarskie „wspomagane” fotografią, obecne na rynku sztuki i w muzeach, zapewne nie zawsze są rozpoznawane jako wykonane w ten specyficzny sposób, przecież nie do końca odpowiadający warunkom pełnej artystycznej kreacji.

A co nowego udało się ustalić na temat Bonatha? W 1899 roku, rok po założeniu zakładu, reklamował – jako nowość – wykonywanie „relief-fotografii” (Relief-photographie, Photo-Plastik) według patentu Eliasza Stumanna (to jeden z pionierów fotografii plenerowej w Polsce, od lat 70. XIX w. związany z Łodzią, dokumentalista tego miasta). 

Thorner Presse, 11.02.1899.

Relief-fotografie wykonywał począwszy od mikro formatu – na broszki, szpilki ozdobne itp., aż po wielkość naturalną. Reliefy na porcelanie, marmurze i galwanoplastyczne miały być złocone i barwnie malowane. Polecał też brązowe portrety odlewane (według fotografii?) i na porcelanie do zastosowania na pomniki nagrobne i do mauzoleów. W internetowym Leksykonie Fotografów możemy przeczytać (http://www.fotorevers.eu/fotograf/Bonath/), że zakład Bonatha cieszył się uznaniem za wyjątkowe portrety i pierwszorzędne wykonanie, powiększenia, obrazy w oleju, pastelowe i akwarelowe, najlepsze referencje

W latach 1901, 1902 Bonath za specjalność swego Photographische-Artistiches Atelier uznał malarstwo i portrety bezpośrednio na płótnie: olej, pastel, akwarela, a także powiększenia fotografii i platynotypię. Portrety wykonywał według fotografii lub na posiedzeniu na miejscu, od 60 marek począwszy – to najlepszy prezent gwiazdkowy! Zachwalał: powiększenia i malarstwo – akwarela, olej, pastel.

Co ciekawe, Bonath był nie tylko fotografem, ale i plastykiem, o czym świadczy fakt, iż wystawiał publicznie swoje prace malarskie – zapewne te nie „wspomagane” fotografią. Miało to miejsce na Wystawie Sztuki w Toruniu w październiku 1901 roku, w Bürgermädchen Schule (tj. miejskiej szkole dla dziewcząt) przy Gerechestr. (ob. ul. Prosta) róg Gerstenstr. (ob. ul. Jęczmienna).

Thorner Presse, 1.10.1901.

Ekspozycja ta obejmowała działy: I – malarstwo olejne, 176 prac; II – grafika, rysunki, akwarele, witraże, 55 pozycji; III – rzeźba, zaledwie 7 prac; IV – wyroby rzemiosła, 26 pozycji. W dziale I pokazano zarówno współczesne olejne obrazy, m.in. twórców z Torunia (tu m.in. Elise Lütkemüller, Fr. Gessel, Hoewel, panna M. Steiner, Hans Repp, panna G. von Loebel, panna M. Nicolai, panna von H. Splett), jak i malowidła dawne, np. portret Nikolausa Hübnera z 1644 roku, pędzla Bartłomieja Strobla (ob. Muzeum Okręgowe w Toruniu). Trzy prace plastyczne Bonatha znalazły się w dziale II. Były to: akwarela „Głowa dziecka”, „Portret damy” techniką olejną z akwarelą oraz „Studium głowy starego mężczyzny”. Żadna z prac nie miała wyceny, czyli nie były przeznaczone do sprzedaży, jak niektóre z wystawionych dzieł.

W 1903 roku Bonatha Kunstanstalt für Photographie und Malerei uzyskał nagrodę na Światowej Wystawie Fotografii i Grafiki w Mainz. W kolejnych latach zakład prowadził sprzedaż ram, akcesoriów i artykułów do fotografowania, aparatów fotograficznych i materiałów do fotografii, wywoływano tu filmy i wykonywano kopie dla amatorów.

Nowością 1909 roku były nowoczesne portrety artystyczne, szkice akwarelowe, szkice fotograficzne – kolosalny efekt artystyczny!

Thorner Presse, 4.11.1909.

Otwartość na potrzeby klientów spowodowała wprowadzenie także zdjęć nocnych, a niebawem – otwarcie filii na Bydgoskim Przedmieściu (1912). Bonath przejął zapewne (?) Atelier für Porträt-Photographie Bruno Adama przy Mellienstr. 86 (ob. ul. Mickiewicza). Adam jeszcze w 1911 roku polecał zdjęcia malarstwa, rzemiosła, przemysłu, sportowe, rodzinne i stowarzyszeń, a jego specjalnością były zdjęcia dzieci. Kolejną nowość w atelier Bonatha, wprowadzoną w 1913 roku, stanowiły pocztówki według każdego zdjęcia, na życzenie klienta.

W maju 1914 roku zakład Bonatha znalazł siedzibę w nowym, większym lokalu w gmachu przy Breitestr. 2 (ob. ul. Szeroka), na rogu Bachestr. (ob. ul. Strumykowa). Warto wspomnieć, że miały tu siedziby różne usługowe zakłady rzemieślnicze, m.in. złotniczo-zegarmistrzowskie. Drugi interes prowadził przy poligonie. 

Thorner Presse, 23.05.1914.

I jeszcze informacja poza-fotograficzna – Carl Bonath był członkiem toruńskiego stowarzyszenia niemieckich oficerów i urzędników. 

I jeszcze polski (po roku 1920) ciąg dalszy niemieckiego atelier mistrza Bonatha. U schyłku roku 1921 i w roku 1922 w tym miejscu, tj. w domu narożnym przy ulicach Szerokiej (d. Breitestr.) i Strumykowej (d. Bachestr.), notowany był zakład tej samej profesji – Hermanna vel Hermana Spychalskiego. Polecał on portrety, zdjęcia grupowe, kartki pocztowe, a szczególnie – zdjęcia dzieci. 

 

 Thorner Zeitung, 6.10.1922.

Thorner Zeitung, 18.12.1921.

Polski ciąg dalszy, bo po powrocie Torunia do Macierzy, ale nie-polski ze względu na narodowość Spychalskiego. Pisał o tym ostatnio Szymon Spandowski w „Nowościach”. Dość powiedzieć, że w czasach pruskich tenże Spychalski mienił się Hermannem, po 1920 roku – po polsku: Hermanem, aby we wrześniu 1939 roku powrócić do właściwej, niemieckiej pisowni imienia. Często – neutralnie... – używał tylko inicjału imienia.

(Tu nasuwa się tu analogia do kamuflowania imion przez miejscowych Żydów... Przez długie lata celowo posługiwali się w biznesie wyłącznie inicjałami, jak choćby znany M.[oritz] S.[imon] Leiser. Aby utrudnić Żydom takie „ukrywanie” tożsamości, w 2. połowie lat 30. XX w. lokalne władze wydawały zarządzenia nakazujące przedsiębiorcom podawanie imion w pełnym brzmieniu.)

Nie zmienia to faktu, że zarówno w okresie pruskim, jak i polskim, a później też podczas okupacji hitlerowskiej Spychalski był cenionym w mieście mistrzem i często fotografował oficjalne uroczystości, także miejskie i państwowe, przedstawicieli władzy, wojsko i wojskowych. Tych niemieckich, polskich i znów niemieckich...