SCHÜTZENHAUS / STRZELNICA, UL. PRZEDZAMCZE 9 (MIEJSCA I LUDZIE)

Toruński Schützenhaus (Strzelnica) przy Schloßstrasse 9 (później nazwanej ul. Zamkową, Podzamczem i znów Zamkową, ob. ul. Przedzamcze), należący do Friedrich Wilhelm Schützenbrüderschaft, tj. niemieckiego Bractwa Strzeleckiego, funkcjonował od lat 60. XIX w. jako miejsce spotkań towarzyskich i organizacji społecznych, występów artystycznych, kulturalnych i rozrywkowych różnego rodzaju.

Nowy budynek bractwa powstał w 1892 roku. W latach 1885-1911 Schützgarten (Ogród Strzelnica) / Schützenhaus, znany i lubiany lokal gastronomiczny z ogrodem, miał kilku dzierżawców. Byli to: A. Gelhorn (1885), Grunau (1897), M. Schmidtke (1899), Gomolla (1908), Otto Gretzinger (około 1916-1922). W 1890 roku jako „garson” (tj. kelner) pracował tu „prawdziwy Murzyn”, jak pisano w prasie. Strzelnica była jednym z ważniejszych miejsc kulturalnych rozrywek na mapie Torunia. Spotykali się tu także polscy torunianie.

Eksperymentalne przedstawienie iluzji, magii i innych "cudów". Thorner Zeitung, 1.03.1882.

Zaproszenie na Wurstpickinick, odmianę Wurstessen ("Jedzenie kiełbas"). Thorner Presse, 3.11.1887.

Reklama przedstawienia Wilhelm-Theater w Strzelnicy. Thorner Presse, 16.10.1893.

Gwiazdkowe przedstawienie specjalne Wilhelm-Theater w Strzelnicy. Thorner Presse, 25.12.1903.

Przedstawienie pasyjne w Strzelnicy. Gazeta Toruńska, 15.10.1904.

To w Strzelnicy, w marcu 1896 roku, odbył się pierwszy w mieście koncert z fonografem Edisona – kosztowna ta maszyna warta była aż 1000 mk.! Kolejny pokaz fonografu miał miejsce w kwietniu 1896. Torunianie za jedyne 10 fen. mogli cieszyć się muzyką, „gadaniem” i pieśniami odtwarzanymi przez tę „maszynę do gadania”. Już w maju na podobny koncert fonografu zapraszała restauracja Reichskrone przy Katherinenstr. 7 (ob. ul. św. Katarzyny).

Te pokazy maszyny do odtwarzania dźwięków stanowiły swego rodzaju zachętę do poznania kolejnej nowinki techniczno-kulturalnej - przybywajacych do miasta teatrów świetlnych. Teatry świetlne dawały w Strzelnicy przedstawienia począwszy od 1897 roku, czyli od prapoczątków tej sztuki w mieście, aż do lat 1907, 1908, kiedy uruchamiano w Toruniu pierwsze kinematografy stałe. Strzelnica jest miejscem o najstarszej w Toruniu tradycji kinowej, choć początkowo bywały tutaj wyłącznie teatry wędrowne.

We wrześniu 1907 roku gościł tu Windorf’s Edison Welt-Theater, którego dyrektor Windorf kilka miesięcy wcześniej, acz na krótko, uruchomił stały kinematograf Zentral Theater Thorn, na rogu ulic Grosse Gerberstr. i Schloßstr. (ob. ulice Wielkie Garbary i Przedzamcze). 

Wciąż, nieprzerwanie odbywały się tu i innego rodzaju zabawy, jak np. tańce, Wurstessen itd., a także przedstawienia - teatralne, kabaretowe, iluzjonistyczne.

Gretzinger informuje o zamknięciu kina, które zamierza wydzierżawić. Thorner Presse, 4.12.1917.

Rozrywkowy program specjalny na Gwiazdkę. Thorner Presse, 25.12.1918.

Kinematograf stały funkcjonował Strzelnicy od 1907 roku, na I piętrze (!) – to rzadki przypadek. Szkoda, że nie wiadomo, pod jaką nazwą i od kiedy dokładnie, bo to ważne dla ustalenia, które kino było pierwsze w mieście: Joanny Łyskowskiej w Viktoria Park (III 1907) czy właśnie to w Strzelnicy, także założone przez Polaka Józefa Przygodzińskiego. W znacznie późniejszym dokumencie, z 1923 roku, czytamy: „…rząd pruski udzielił koncesji Polakowi Przygodzińskiemu, który prowadził Kino Teatr do wybuchu wojny, z której nie wrócił”.

Plan sali kinematografu w Strzelnicy, z podpisem Józefa Przygodzińskiego, XI 1911.
Archiwum Państwowe w Toruniu (AmT-D-2931).

Kinoteatr w Strzelnicy miał 206 miejsc, funkcjonował nieprzerwanie do 1923 roku, jednak zmieniały się jego nazwy, właściciele i zarządcy.

Były to: wspomniany, pierwszy kinematograf stały (1907-1911?), później kolejno Palast Theater, Thorner Lichtspiele, Schützenhaus Kino / Schützenhaus Lichtspiel Theater / Kino Variété (do 1921 r.).
W okresie Drugiej Rzeczypospolitej można było tu odwiedzić kina: Corso, później Apollo, letnie kino Apollo.

Dawna Strzelnica dzisiaj.

(Z mojej najnowszej książki

„TORUŃSKIE TEATRY ŚWIETLNE, CZYLI KINA, WYTWÓRCZOŚĆ FILMOWA

I MIEJSCOWE GWIAZDY 1896-1939.

O kulturze czasu wolnego dawnych torunian”)