STEREOSKOPOWA FOTOGRAFIA W TORUNIU - GDZIE I KIEDY (ROZRYWKOWI TORUNIANIE)

Moda na fotografię stereoskopową trwała od połowy XIX w. do lat 30. XX w. (W fotografii stereoskopowej ten sam obiekt fotografuje się z dwóch różnych punktów widzenia. Oba zdjęcia ogląda się patrząc prawym okiem na fotografię wykonaną z prawego punktu widzenia i lewym okiem – z lewego punktu widzenia, co daje wrażenie trójwymiarowości.) Do oglądania fotografii stereoskopowej (stereopara) służył stereoskop, czyli rodzaj okularów z dwóch lekko powiększających i ułożonych obok siebie soczewek lub fotoplastykon - w przypadku pokazów publicznych.

Za pierwszą toruńską wystawę fotografii stereoskopowej, urządzoną przez miejscowego fotografa, uchodzi ta przygotowana przez Adolfa Caspariego we wrześniu 1855 roku. Caspari, który prowadził też sklep papierniczy i materiałów piśmiennych przy Rynku Staromiejskim 160, pokazał m.in. zdjęcia z wystawy światowej w Paryżu i inne ujęcia tego miasta.

Już w listopadzie 1855 roku stereoskopowe fotografie pokazał niejaki Parisius, w domu Hermanna Cohna, Rynek Staromiejski 429; w grudniu 1855 – Lindmüller (który bywał już w Toruniu ze sztukami magiczno-fizycznymi, m.in. w 1852 r.), w domu Madame Elsner, Rynek Staromiejski. W 1856 roku pokaz w Strzelnicy zorganizował O. Neuschäffer, fotograf z Berlina.
W październiku 1857 roku stereoskopowo-kosmoramiczną wystawę torunianie mogli obejrzeć w Hotêl de Sanssouci. Wystawy fotografii stereoskopowej odbywały się w Strzelnicy (1860 – W. Homan, 1861 – E. Hoffmann z Wrocławia), a wcześniej także w budach na Rynku Nowomiejskim (1851 – E. Hoffmann).

Już w 1856 roku stereoskopy do użytku domowego oferował znany miejscowy fotograf Julius Liebig. Najstarsza odnaleziona wzmianka o dwunastu stereoskopowych zdjęciach najpiękniejszych widoków Torunia, w wersji do przeglądarki, reklamowanych przez C. W. Klappa (Rynek Nowomiejski 289, obok Poczty), pochodzi z 1866 roku. Może były to podobne ujęcia, jak z najstarszych fotografii miasta, z 1861 roku? 

Te najstarsze fotografie z widokami Torunia (9 szt., zbiory Muzeum Okręgowego w Toruniu) wykonał w 1861 roku gdański fotograf Eduard Flottwell, na zlecenie toruńskich kupców. Miał to być rodzaj upamiętnienia otwarcia pierwszej linii kolejowej pomiędzy Toruniem a Bydgoszczą w 1861 roku. Fotografie te stanowią cenny dokument historii fotografii i ikonografii miasta (np. na zdjęciu z panoramą od strony Wisły widać niezachowaną, drugą krzywą wieżę).

Reklama przeglądarki stereoskopowej dodawanej do zakupów w Kaiser's Kaffee-Geschäft.
Thorner Presse, 16.12.1903.

W latach 60. XIX w. i później kupcy szczególnie polecali stereoskopowe przeglądarki, zwykle z dwunastoma zdjęciami, na gwiazdkowe prezenty, jak np. wędrowni optycy: L. van der Ley z Amsterdamu na Rynku Nowomiejskim (1861), N. Kapellen z Kolonii czy J. Jacobowicz, którzy stawali w hotelu Trzy Korony (1861, 1862, 1863); handlowiec rezydujący w Hotêl de Sanssouci i oferujący torunianom giełdę przedmiotów optycznych, matematycznych, fizycznych i stereoskopowych właśnie (1863). Oferował je księgarz E. F. Schwartz (1870). Przeglądarki miał w ofercie nawet zegarmistrz Reinhold Scheffler (1884).

(Z mojej najnowszej książki

„TORUŃSKIE TEATRY ŚWIETLNE, CZYLI KINA, WYTWÓRCZOŚĆ FILMOWA

I MIEJSCOWE GWIAZDY 1896-1939.

O kulturze czasu wolnego dawnych torunian”)