TEKSTYLNE SKARBY Z KOŚCIOŁA ŚWIĘTOJAŃSKIEGO

Liczne szaty liturgiczne i paramenty kościoła Świętojańskiego – przede wszystkim ornaty, ale również dalmatyki, kapy, welony mszalne – w większości wykonane zostały w XVIII w., choć własnością parafii katedralnej są także szaty i tkaniny starsze (nie zawsze w najlepszym stanie zachowania) oraz nowsze oczywiście.

Ornat czerwony, 2. ćwierć XVII w.,
tkanina włoska z asymetrycznymi rzutami kwiatowymi,
w luźnym układzie rzędowym

Ornat różowy, około 1700-1720,
tkanina francuska z wzorem bizarre

Ornat czerwony, XVIII w., tkanina aksamitna włoska,
początek XVIII w., haft polski, 1. połowa XVIII w.

Ornat zielony, boki – około 1720-1730,
kolumny 2. tercja XVIII w.,
boki – tkanina francuska z wzorem koronki,
kolumny – tkanina niemiecka (?)

Warto przypomnieć, że podobnie jak ma to miejsce w odniesieniu do najstarszych naczyń i sprzętów liturgicznych z metali szlachetnych, obecny zasób szat i paramentów to zaledwie niewielka część bogatego zasobu, o którym wzmiankują stare inwentarze i spisy.

Ornat biały, boki – 1. połowa XVIII w., kolumny około 1705-1714,
boki – tkanina francuska,
kolumny – tkanina francuska z wzorem bizarre

Ornat biały, 1. ćwierć XVIII w.,
tkanina francuska z wzorem koronki

Ornat z kompletu białego, około 1730 r.,
tkanina francuska

Ornat biały, boki – około połowy XVIII w, kolumny – XVIII w.,
boki – tkanina francuska

Pośród ornatów dominuje grupa szat białych, stosowanych na uroczystości Chrystusa, z wyjątkiem Męki Pańskiej. Ten kolor stanowi symbol światła, niewinności i radości. Jeden z białych ornatów ozdobiony jest haftowanym herbem Grabie, należącym do biskupa Seweryna Szczuki, sufragana chełmińskiego.

Ornat biały z herbem biskupa Seweryna Szczuki, 1. ćwierć XVIII w.,
tkanina francuska

Zwracają uwagę szaty haftowane, a także haftowane welony mszalne. Mimo znacznego stopnia zużycia i zniszczenia, wielką urodą odznaczają się hafty wypukłe, z zastosowaniem podkładów, bywa że wielobarwnych, wykonane szychem (tj. złotą lub srebrną nicią) ściegiem kładzionym, a więc mocowane do podłoża inną nicią, w taki sposób, że tworzy ona rysunek na jego powierzchni. Walory kolorystyczne haftów wzmacniają efekty fakturalne, uzyskane dzięki użyciu różnych ściegów: satynowego (gładki), węzełkowego (rodzaj supełków), aplikacji.
Oprócz haftów, również część lamówek w postaci koronek, wykonana została ręcznie, często z użyciem szychu.

Świętojański zbiór tekstyliów jest najliczniejszym na terenie Torunia. Zawiera tkaniny z okresu baroku i rokoka (XVII i XVIII w.), różnorodne zarówno w doniesieniu do ich jakości i sposobu tkania, technik zdobienia, jak i stosowanych wzorów, w zgodzie z ówczesną modą. W literaturze fachowej wzory te określa się specyficznymi terminami, to m.in. wzór a la perski, wzór dziwaczny (franc. bizarre), wzór koronki francuskiej, wyspy pejzażowe itd.

POLECAM!
O szatach liturgicznych z kościoła Świętojańskiego
i dawnych tkaninach ciekawie:
Magdalena Śniegulska-Gomuła,
Zabytkowe szaty liturgiczne z kościoła pw. św. Jana Chrzciciela 

i św. Jana Ewangelisty w Toruniu, 

w: Dzieje i skarby kościoła Świętojańskiego w Toruniu,
red. Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak,
(Dzieje i skarby kościołów toruńskich, t. 1),
Toruń 2002, s. 311-330.

Fot. i opisy il. - za tymże artykułem.