KAISER-SIECIÓWKA ROZRYWKOWA = KAISER-PANORAMA (KALENDARIUM CODZIENNOŚCI)

Jeszcze w odniesieniu do Kaiser-Automat, czyli Kaiser-sieciówki (kolejny) ciąg dalszy. Dotyczący jednak innej Kaiser-atrakcji pod adresem Breitestrasse 6 – była nią Kaiser-Panorama, także „sieciówka”, acz nie restauracyjna, ale rozrywkowa, wzorowana na fotoplastykonach Augusta Fuhrmanna. Takie salony stereoskopowe stanowiły jedną z rozrywek w ostatniej ćwierci XIX w., z czasem doskonalone i przekształcone w fotoplastykony.  

AUGUST FUHRMANN (1844-1925) z Berlina uznawany jest za twórcę fotoplastykonu. W latach 80. XIX w. udoskonalił starszą konstrukcję „salonów stereoskopowych”. Był on pomysłodawcą i potentatem w kwestii wypożyczania przezroczy stereoskopowych – dla 250 europejskich fotoplastykonów oferował ich ponad 150 tys. 
Dla uzyskania nowych obrazów Fuhrmann organizował podróże fotografów po świecie, gromadził dokumentację ważnych wydarzeń bieżących. Zadaniem Kaiser-Panoramy Fuhrmanna było popieranie interesów Ojczyzny i pobudzanie patriotyzmu. Zdjęcia miały eksponować potęgę imperium, a podczas I wojny światowej stanowiły dla Niemiec i Austrii narzędzia propagandy.
Po upadku Cesarstwa Niemieckiego Fuhrmann przemianował swoje Kaiser-Panorama na Welt-Panorama (Panorama Światowa). Pierwszą swoją Kaiser-Panorama Fuhrmann otworzył we Wrocławiu w 1880 roku.

Kaiser-Panorama Fuhrmanna, około 1880 roku,
za: https://pl.wikipedia.org/wiki/Fotoplastykon#/media/File:
August_Fuhrmann-Kaiserpanorama_1880.jpg

FOTOPLASTYKON – protoplasta kinematografu. Stanowiący formę rozrywki jarmarcznej „salon stereoskopowy” był złożony z 25 stereoskopów w wielobocznej obudowie. Skonstruowany został na terenie cesarstwa austro-węgierskiego w 1866 roku. Pierwowzorem było francuskie, przenośne urządzenie Szkło-Stereogram-Salon, do wieloosobowego oglądania zdjęć stereoskopowych, z 1856 roku. W latach 80. XIX w. konstrukcję tę udoskonalił wspomniany wyżej August Fuhrmann, który stworzył pierwsze panoptykony.

Rodzaj wędrownego fotoplastykonu stanie przed bramą Bydgoską,
Thorner Presse, XI 1889.

W Toruniu wędrowne przedsięwzięcia służące oglądaniu stereoskopowych fotografii o różnej tematyce przybywały z różnych miast i gościły w różnych miejscach, m.in. w domu dyrektora Banku Prowe (Rynek Nowomiejski 24), w restauracji Reichskrone przy Katherinenstr. 7 (ob. ul. św. Katarzyny).
Od schyłku lat 90. XIX w. przez kilka lat była czynna Kaiser-Panorama w Strzelnicy, w 1901 roku zapewne przeniesiona na Brombergerstr. 16-18 (ob. ul. Bydgoska). Fotoplastykony stanowiły także jeden z elementów oferty wędrownych „muzeów”-teatrów, jak w 1900 roku, na esplanadzie Bydgoskiej: Moskauer Panopticum, w trasie po Europie oraz Triumph-Photographie, gdzie do oglądania były tematy: „Panorama wojskowa z Chin”, „Wojna między Burami i Anglikami”, „Wystawa Światowa w Paryżu”. Wędrowne fotoplastykony stawały też w Viktoria Park.

Thorner Presse, XI 1908.

Najbardziej znana i najdłużej działająca toruńska Kaiser-Panorama (Rund-Panorama) mieściła się pod tym samym adresem, co wspomniana wcześniej restauracja Kaiser-Automat – przy Breitestr. 6, z osobnym wejściem od Maurerstr. (po 1920 roku zwanej też Murną, ob. ul. Podmurna) – co zawsze podkreślano. Pracowała tam co najmniej od 1906 roku. Warto wspomnieć, że w tym czasie torunianie znali już żywe fotografie (tj. filmy), przedstawiane w wędrownych teatrach świetlnych (pierwszy stały teatr świetlny uruchomiono w Toruniu w marcu 1907 roku; wcześniej stawały tu efemeryczne, czyli wędrowne, teatry żywych fotografii, zob. tu oraz tutaj).

Thorner Presse, IV 1908.

Thorner Presse, VI 1908.

Program toruńskiego fotoplastykonu był często zmieniany. Pokazywano kolejne regiony i miasta Rzeszy, np. Berlin – ulice i place, pałac królewski, Kaiser Friedrich Museum, pomniki, scenki wojskowe (1908). Były podróże: po wschodniej i południowej Afryce, Alpy – piękne widoki górskie, hotele, alpejska kolej żelazna, Rzym i jego sztuka, Watykan i Papież Pius X, Kościół św. Piotra, Konstantynopol, Stambuł, podróż do Paryża – pałace, świątynie, bramy, Łuk Tryumfalny, gdzie w 1871 roku defilowały nasze (tj. niemieckie) wojska, widoki miast Rzeszy nad Renem – w częściach. Prezentowano obrazy z miasta Nowy Jork – ogromne kontrasty, dzielnica milionerów – 5th Avenue, Brodway, Brooklyn, Coney Island, wyjątkowe krajobrazy, jak np. zimowe ujęcie wodospadu Niagara itd.

Thorner Presse, XI 1908.

W 1908 roku Rund-Panorama była całkowicie oddzielona od Kaiser-Automat i miała własną kasjerkę. Choć był to już okres pierwszych kin stałych w Toruniu (o czym było trochę w toruniarni...), przedsięwzięcie wciąż cieszyło się zainteresowaniem torunian.

Dziś najstarszy w Polsce zachowany fotoplastykon,
z 1905 roku – wciąż czynny – służy widzom w Warszawie
(pod opieką Muzeum Powstania Warszawskiego).
Pokazy stereoskopowych zdjęć można obejrzeć
w oficynie kamienicy w Alejach Jerozolimskich 51.