DOM NAROŻNY PRZY RYNKU NOWOMIEJSKIM I UL. PROSTEJ (MIEJSCA I LUDZIE)

Duża narożna kamienica przy Neustädtisches Markt 13 i Gerechtestr. 2 (ob. Rynek Nowomiejski 13 i ul. Prosta 2) to ważne miejsce w dziejach toruńskich kinematografów.

Narożny dom przy Rynku Nowomiejskim dzisiaj.
(Widok przywołany w toruniarni już wcześniej.)

Do tej pory uznawano, że to właśnie w tym domu, w 1907 roku powstało pierwsze w mieście kino – Corso. Jednak zanim było tu Corso, w budynku tym funkcjonowały teatry świetlne pod różnymi nazwami, a do tego w różnych jego miejscach. Nie było łatwe prześledzenie ich historii, w której dodatkowe utrudnienie stanowi fakt, iż dom miał kilka wejść (od strony Rynku i od strony ul. Prostej) i że przez czas jakiś działały tu obok siebie dwa teatry świetlne – to ewenement.

Portretowa fotografia z atelier Carla Bonatha,
z sygnaturą zakładu (niżej).

W epoce „przedkinowej” w domu tym mieściły się lokale mieszkalne oraz zakłady i składy różnych specjalności, m.in. zakład fotograficzny Heinricha Gerdoma, piekarnia Johanna Kurowskiego, zakład fryzjerski L. J. Williga, firma mistrza malarskiego Biernackiego i inne. Pracował tu także inny znany fotograf – Carl Bonath (już w 1899 r.). Bonath prowadził też interesa kinematograficzne, jednak nie w Toruniu, a w pobliskiej Chełmży.

Reklama zakładu szklarskiego Fritza Albutata.
Thorner Presse, 31.12.1911.

W 1912 roku do kamienicy wprowadził się warsztat szklarski Fritza Albutata, wcześniej pod kierownictwem znanej firmy Julius Hell, ul. Szeroka 27.
Jednak szczególnie upodobali sobie ten dom fotografowie. Kolejny z nich, Jan Mełnicki, urządził tu atelier (po 1913 roku). Ten pierwszy i najstarszy w mieście polski zakład fotografii artystycznej i powiększeń, założony w 1908 roku, reklamował się: „róg Rynku Nowomiejskiego, wejście z ul. Prostej 2, w pobliżu kinematografów”. Kinematografy musiały stanowić więc dla torunian ważny punkt odniesienia. W latach 1907-1912 Otto Friedrich pod tym adresem prowadził kawiarnię Konditorei und Café Friedrich.

Theater Lebenden Photographien, zwany też Kinematographen-Theater (Teatr Żywych Fotografii, Kinematograficzny Teatr) w tymże domu ulokowany pierwsze przedstawienie dał z pewnością przed 14 kwietnia 1907 roku, jednak dopiero 14 grudnia ogłoszono w prasie otwarcie stałego – jak podkreślono – teatru świetlnego. Był to już trzeci teatr świetlny otwarty w Toruniu w stosunkowo krótkim czasie, obok placówki Joanny Łyskowskiej i Zentral Theater Thorn. Kinematografy w tej kamienicy, pod różnymi nazwami, funkcjonowały nieprzerwanie do lat 30. XX w. Pierwszy ich okres związany jest z działalnością toruńskiego potentata kinowo-filmowego Maxa Müllera.

(Z mojej najnowszej książki

„TORUŃSKIE TEATRY ŚWIETLNE, CZYLI KINA, WYTWÓRCZOŚĆ FILMOWA

I MIEJSCOWE GWIAZDY 1896-1939.

O kulturze czasu wolnego dawnych torunian”)