WITRYNOWO (4) - TEŻ Z PRZESZŁOŚCI

Tym razem witrynowo z Rynku Nowomiejskiego, z ul. Królowej Jadwigi oraz ul. Szerokiej szyldy między innymi moich ulubionych specjalności rzemieślniczych: zegarmistrzów oraz złotników.

Fotografie ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej (oprócz tych opisanych inaczej).

Punkt wyjścia spaceru do przeszłości to Rynek Nowomiejski 5. Dzisiejsza "wersja" kamienicy różni się od tej uwiecznionej na fotografii z początku XX w. układem parteru - ulokowaniem drzwi i witryny.
Zwracają uwagę: szyld browaru i reklama restauracji - zapewne tego samego Gustava Behrenda, który prowadził największą w mieście (letnią) restaurację z Ziegelei Park, na 4 000 miejsc (!).

Wejście do restauracji Behrenda w Ziegelei Park, ok. 1918 r.
Fot. z kolekcji Tamary i Krzysztofa Klunderów.

Odnośnie do browaru reklamującego się na fasadzie kamienicy, takie o jego historii (i przekształceniach) znalazłam informacje: 

--- Brauerei Th. Sponnagel 1865-1898

--- Brauerei Th. Sponnagel, Inh.[aber] S. Horwitz 1898-1910 

--- Thorner Brauhaus, Moritz Rosenwald 1910-1920

--- Browar Toruński Tow. Akc. 1920-1939

--- Westpreußisches Brauhaus "Kopernikus-Brau" 1939-1945

Z anonsu prasowego z epoki.

Zainteresowanych odsyłam na przykład do tej listy toruńskich browarów, a także na stronę dokumentującą... piwne butelki 😊

Krok dalej: Rynek Nowomiejski 4 - ten adres znają zapewne pierniko-file nie tylko toruńscy. Tu miała siedzibę wytwórnia pierników Herrmanna Thomasa (później braci Thomas). Na fotografii widać zaledwie fragment tego domu (z lewej), ale - co istotne - z witryną. A na wystawie między innymi Kaiserkuchen = wielki charakterystyczny piernik ozdobiony migdałami (jak ten niżej). 

Obie il. za:
Festschrift zum fünfzigjährigen Bestehen
der Honigkuchenfabrik Herrmann Thomas
in Thorn 1857-1907, Thorn 1907,
KPBC

Widok imaginacyjny fabryki pierników Herrmanna Thomasa,
z akcentem na imaginacyjny...,
za: jw.

Idziemy w stronę ul. Królowej Jadwigi, mijając torunian przed Apteką Królewską i okazałą rynkową latarnię (z lewej). Zwracam uwagę na szyld i zegar publiczny reklamujące zakład Hugo Siega. O tym zegarniku i jego ofercie = "nowości niebywałej", którą był zegar świetalny, możecie przeczytać tutaj. Sieg kilka razy zmienił lokal przy tej ulicy. Może ktoś skojarzy, że nieopodal zegarmistrza znajdował się skład i witryna reklamowa Juliusa Reicha = do dziś zachowana.

Z ul. Szerokiej szyldy dwóch mistrzów. Jednym z nich jest zegarmistrz Reinhold Scheffler, wspomniany w toruniarni w kontekście fotografii stereoskopowej. Obok wyrobów i usług zegarmistrzowskich handlował towarami optycznymi, do których należały przeglądarki stereoskopowe. W tym czasie typowe było takie połączenie branż: zegarmistrzostwo + wyroby optyczne + wyroby złotnicze. Zwróćmy uwagę: obok zegarów są binokle oraz puchar o formie charakterystycznej dla końca XIX w. Wiem, że Scheffler handlował biżuterią, może także wyrobami korpusowymi (tj. naczynia)? - na co wskazuje szyld.
Poznajecie tę kamienicę? To Szeroka 24 (ob. drogeria Douglas).

Scheffler odnotowany jest jako czynny zegarmistrz w 1882 roku, acz przy Schulstrasse 414 (ul. Sienkiewicza), krótko później (1885) - przy ul. Szerokiej 453 (stosując współczesne nazewnictwo, choć numeracja stara). Na początku XX w. kilkakrotnie zmieniał siedzibę: 1904 - ul. Podmurna 32, 1912 - ul. Szeroka 20; 1919 - ul. Królowej Jadwigi 13 (to "zagłębie" tej branży). 

W 1908 roku został on najlepszym strzelcem Friedrich Wilhelm Schützenbrüderschaft (bractwa strzeleckiego), uhonorowanym nagrodą w postaci... mini strzelby z obcinarką do cygar.

Oprócz tych reklamowych smaczków na fotografii torunianie (także przy pracy), a przed wszystkim - torunianki w rozłożystych kapeluszach... Podobnie na kolejnym zdjęciu.

Tu skład złotniczo-jubilerski Paula Hirschbergera na rogu ulic Szerokiej i Mostowej (ul. Szeroka 13-15). 

Na innym roku - Szerokiej (nr 29) i Łaziennej później funkjconował salon konfekcji męskiej i chłopięcej Schendel & Sandelowsky; jeszcze później kawiarnia Europejska (może ktoś pamięta ją jeszcze z czasów PRL-u...).
 

Z anonsu prasowego z epoki.

Kawiarnia Europejska, lata 30. XX w.,
za: Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Wnętrze Europejskiej, lata 40. XX w.,
fot. Biblioteka Uniwersytecka.

Cieszą oko złotnicze wyroby na zdjęciu, choć mało czytelne... Hirschberger rozpoczął działalność w 1898 roku. Do roku 1907 pracował w miejscu ukazanym na fotografii = przy ul. Szerokiej 13-15 róg Mostowej. Oferował biżuterię, zegary, wyroby złotnicze i ze stopów metali (alfenidowe*). 
Później firmę przejął Max Niehoff (ur. 19.02.1880 Halle a. S.), który pracował w tym samym lokalu (początkowo pod szyldem Hirschbergera) aż do roku 1921. Wtedy to podpisał listę optantów (zrezygnował z obywatelstwa polskiego na rzecz obywatelstwo niemieckiego).
Skład Niehoffa oferował: biżuterię, wyroby ze złota i srebra, m.in. złote i srebrne zegarki kieszonkowe, srebrne i srebrzone sprzęty stołowe i luksusowe, przedmioty z brązu i szlachetnej cyny, miedzi i mosiądzu, polecał nowości w dziedzinie metalowych wyrobów rzemiosła artystycznego. Był też warsztat, gdzie można było zlecić naprawę zegarów i grawerunki. Z czasem Niehoff wprowadził skup antyków złotniczych. 

Tu ciekawy przyczynek do dziejów wystaw sztuki użytkowej w dawnym Toruniu. (Tu oraz tutaj o starszych co nieco wystawach plastyki.) Niehoff wziął udział w ekspozycji rzemiosła artystycznego, przygotowanej przez Verein für Kunst und Kunstgewebe (Towarzystwo Przyjaciół Sztuki i Rzemiosła Artystycznego) jesienią 1912 roku, pokazanej w Königliche Haushaltungs- und Gewerbeschule (Królewskiej Szkole Rzemiosła i Gospodarstwa Domowego). Pokazał artystyczne wyroby z metali szlachetnych oraz nowoczesną biżuterię.
Wystawa obejmowała  dwie części: A = współczesne niemieckie kamionki i wyroby garncarskie, to wystawa objazdowa Königlichen Kunstgewerbemuseum w Berlinie; B = powszechna wystawa rzemiosła artystycznego. Swoje prace prezentowali tam i inni torunianie, m.in.: Paul Borkowski, Fabryka Mebli - stolarstwo artystyczne; Walter Lambeck, księgarz - piękne książki; Ernst Schwartz, księgarz - nowoczesne książki i zdjęcia / obrazy (Bild); B. Westphal (wł. Ernst Westphal), introligator i handel papierem - artystyczne oprawy książek i wyroby skórzane.

A propos typowej w tym okresie dywersyfikacji działalności handlowej i usługowej, podobnie było w zakładzie Niehoffa. Można było u niego nabyć... abonamentowe bilety na nowy tor saneczkowy przy Kaszowniku (1912), przygotowany przez Wintersportverein zu Thorn (Toruńskie Towarzystwo Sportów Zimowych).

Z anonsu prasowego z epoki.

Miało być krótko..., a z impresji stanowiącej bodziec do podróży w czasie (znów) wyszedł toruńsko-dokumentalny elaborat. Tak to jest, jak wszystko ze wszystkim się kojarzy 😉 (w toruniarni wieeeele takich odniesień...) Wystarczy wyszukać np. "widzimy to co wiemy"

*Alfenid (franc. Alfenide, ang. Argentan) = stop miedzi, cynku, niklu; rodzaj nowego srebra (Neusilber).